UĞRUNA NİCE BİLİM İNSANININ ÖLDÜRÜLDÜĞÜ BİR KİTAP “DİVÂN- Ü LÜGAT- İT TÜRK”   Bu eser iki amaçla yazılmıştır: 1- Araplara Türkçeyi öğretmek 2- Türkçenin Arapçadan daha üstün bir dil olduğunu kanıtlamak.   1914 yılına kadar böyle bir kitap ortada yok idiyse bizler böyle bir kitabın varlığından nasıl haberdardık? Bu kitabın varlığından başka kitaplar sayesinde haberdardık. Meselâ Divân-ü Lügât-it-Türk’ten ilk söz eden Antepli Aynî diye de tanınan Bedreddin Mahmud’dur. ‘’İkdü’l-Cuman fi Tarih-i Ehli’z-Zaman’’ adlı eserinin birinci cildinde Kaşgarlı Mahmud’un eserinden yararlandığı görülmektedir.   Daha sonra Kâtip Çelebi ünlü eseri Keşfü’z-Zünûn’da Divan-ü Lügat-it Türk’ü anmıştır.   Karahanlı devri Türk edebiyatının ilk örneklerini ihtiva eden DİVÂNÜ LÛGATİ'T-TÜRK, Türk dilinin ilk sözlüğüdür.   Kaşgarlı Mahmud bin Hüseyin (Muhammed oğlu Hüseyin oğlu Mahmud) tarafından 1072 yılının 25 Ocak Çarşamba günü yazılmaya başlanmış ve 9 Ocak 1077 Pazartesi günü bitirilmiştir.   Kaşgarlı Mahmud eserini aynı yıl Ebül-'l-Kasım Abdullah'a takdim etmiştir. Ebü'l-Kasım Abdullah, 1075-1094 yılları arasında Abbasî tahtında oturan halife Muhamrnedü'l Muktedi bi-emrillâh'ın oğludur.   DİVÂNÜ LÜGATİ‘T-TÜRK‘ün İstanbul Millet Kütüphanesinde bulunan biricik nüshasının istinsahı, Sâve'de doğup Şam'da yaşayan Muhammed bin Ebî Bekr ibni Ebi'l-Feth [Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebi’l-Feth Muhammed b. Îsâ es-Sûfî el-Kāhirî el-Kütübî eş-Şâfiî (ö. 943/1536 civarı) Mısırlı astronomi âlimi.] tarafından 1 Ağustos 1266 Pazar günü Şam'da tamamlanmıştır.     BİR NEDENİ VAR MI BİLİYOR MUSUNUZ? DİVÂN-Ü LÜGAT-İT TÜRK Eserinin tek nüshası, Muhammed bin Ebu Bekir el-Savî tarafından 1266’da kopyalanmıştır ve bu nüsha günümüze kadar ulaşmıştır.   Türk Dünyasının şaheseri olan DİVÂN-Ü LÜGAT-İT TÜRK ilk bulunup basılmaya kalkışılınca tabii olarak diğer Türk Dünyasında da sevinç ve heyecana yol açtı. Türkiye dışındaki Türk ülkelerinde de bu kitabın yayınlanması için kollar sıvandı. Ancak ne yazık ki her kim bu işe el attıysa maalesef katledildi. Divanü Lügati’t-Türk nüshasını çoğaltmak isteyenlerin öldürüldüğüne dair tarihsel bir bilgi veya kanıt bulunmamaktadır. Bu tür bir iddia.   Türk Dünyasında ilk tercüme girişimi Azerbaycan’da oldu. Sovyet Bilimler Akademisi’nin Azerbaycan Şubesi, bu iş için Halid Said Hocayev’i görevlendirdi. Hocayev, 1935-37 yıllarında bu görevi tamamladı; fakat Hocayev ve yardımcılarının başarısının mükafatı, ölüm oldu...   1937 yılında bu kez meşhur Uygur Çairi ve eğitimcisi Şair Muhammed Ali, Dîvân-ü Lügat-it Türk’ü Uygurcaya tercüme ettiği için katledildi ve bütün çalışmaları yakıldı.   Bir diğer Uygur bilim insanı Kutluk Şevki, hac yolculuğu sırasında uğradığı İstanbul’dan Kilisli baskısını alarak ülkesine götürmüştü. Bilim dünyasına hizmet için giriştiği bu çaba maalesef sonu oldu.   Uygurlar, 1944 yılında Şarki Türkistan Devleti’ni kurduklarında, ilk iş olarak Divân-ü Lügat-it Türk’ün tercümesi işine giriştiler. Bu iş için meşhur âlim İsmail Damollam görevlendirildi. Birinci cildin tercümesi tamamlanmıştı ki, Rusya ile Çin anlaşarak Şarki Türkistan Devleti ortadan kaldırdılar ve İsmail Damollam öldürüldü.   Şarki Türkistan’ın Kızıl Çin tarafından işgal edilmesinden sonra Uygur bölgesinde Sincan Özerk Yönetimi kuruldu. Kaşgar bölgesinin Valisi Seyfullah Seyfullin, maddî kaynak da ayırarak tanınmış şair ve tarihçi Ahmed Ziyaî’yi, Dîvân-ü Lügat-it Türk’ün tercümesi için resmen görevlendirdi. 1952-54 yılları arasında Divanın tercümesi tamamlandı ve Pekin’e basılması için gönderildi. Baskının giderleri de Kaşgar valiliği bütçesinden ayrılmıştı; ancak Pekin “karşı devrimcilik ve milliyetçilik” suçlamaları ile Ahmet Ziyaî’yi yirmi yıl ağır hapse mahkûm etti ve Ziyaî Cezaevinde işkence altında can verdi, divanın bütün tercümeleri de yakıldı.   Yılmayan Uygurların bir başka girişimi, 1960-63 yıllarında, Çin İlimler Akademisi Sincan Bölümü Müdür Yardımcısı Molla Musa Sayrani tarafından hayata geçirildi. Fakat hem Sayrani ve yardımcıları öldürüldü. Ayrıca tercümenin metinleri de yakıldı. Uygurların Divan’a merakı bütün bu olanlara rağmen azalmamakta aksine artmaktaydı. Halkın ve aydınların yoğun isteği ile Dîvân-ü Lügat-it Türk, İbrahim Muti’in yönetiminde 12 kişilik komisyon tarafından tercüme edildi. Bu tercüme ile Divan, 1981-84 yıllarında Urimçi’de 3 cilt halinde ve 10 bin nüsha basıldı.   Divân-ü Lügat-it Türk, Kazakistan ve Azerbaycan’da ise SSCB’nin yıkılışından sonra yayınlanabildi.   Kaynak; bilimsel tartışma platformdan alıntıdır. Konu üzerinde halen akademik tartışmalar devam ediyor.  Fotoğraflar internet ortamından alınmıştır. Şerafettin GÜÇ